Κάνοντας τη σύνδεση

Ζάχαρη

του Anup Shah
www.globalissues.org

Πίσω από τη κατανάλωση και το καταναλωτισμό

Μέρος 1ο

http://www.globalissues.org/TradeRelated/Consumption/Sugar.asp

Το πρώτο γλυκό φλυτζάνι καυτού τσαγιού που καταναλώθηκε από έναν άγγλο εργάτη ήταν ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, επειδή προοιώνιζε το μετασχηματισμό μιας ολόκληρης κοινωνίας, μια συνολική ανακατασκευή της οικονομικής και κοινωνικής βάσης της. Πρέπει να προσπαθήσουμε για να καταλάβουμε πλήρως τις συνέπειες αυτού και των συναφών γεγονότων γιατι επάνω σε αυτά δημιουργήθηκε μια εξ ολοκλήρου διαφορετική αντίληψη της σχέσης μεταξύ των παραγωγών και των καταναλωτών, της έννοιας της εργασίας, του καθορισμού του εαυτού, της φύσης των πραγμάτων.

-- Sydney Mintz, Sweetness and Power(Γλύκα και Εξουσία), παρατίθεται από τον Richard H. Robbins, στο βιβλίο Παγκόσμια προβλήματα και η κουλτούρα του καπιταλισμού (Allyn and Bacon, 1999), σ.208.

Η κατανάλωση ζάχαρης και η ιστορία της μας οδηγεί στα διάφορα αλληλένδετα ζητήματα, όπως η οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η σκλαβιά, τα περιβαλλοντικά ζητήματα, η υγεία, τα ζητήματα καταναλωτισμού και τα λοιπά. Βλέπουμε επίσης μια νύξη για τις "κρυμμένες δαπάνες" και τις επιδράσεις στην κοινωνία.

Αρχικά η ζάχαρη ήταν ένα στοιχείο πολυτέλειας

Ιστορικά, περίπου 1000 χρόνια πριν, η ζάχαρη χρησιμοποιήθηκε πρώτιστα για πράγματα όπως:

· ιατρικούς σκοπούς (επειδή μπορεί να είναι ευεργετικό σε περιορισμένες ποσότητες)

· σαν συντηρητικό

· σαν καρύκευμα

· σαν γλυκαντική ουσία, φυσικά.

Ακόμα μέχρι το δέκατο έβδομο αιώνα, ήταν ένα ακριβό στοιχείο πολυτέλειας. Για να καταναλωθεί από τις μάζες, αυτή η πολυτέλεια έπρεπε να μετατραπεί σε ανάγκη.

Αποικιοκρατία, σκλαβιά και φυτείες ζάχαρης

Η ζάχαρη ήταν ένα προσοδοφόρο εμπόριο στο δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα. Η ανάπτυξη ζαχαροκάλαμου της Ισπανίας και της Πορτογαλίας επεκτάθηκε στη Καραϊβική και τα μέρη της Νότιας Αμερικής. Από εκεί, θα στελνόταν σε μέρη όπως η Λισσαβώνα για ραφινάρισμα.

Ενώ αυτό οδήγησε σε μια βιομηχανία που επεκτάθηκε από αυτό, ήρθε επίσης με κάποιο κόστος. Ένα τέτοιο κόστος ήταν η σκλαβιά.

Οι σύγχρονοι οικονομολόγοι επιθυμούν να μιλούν για τα δευτερεύοντα αποτελέσματα ορισμένων προϊόντων, δηλαδή το βαθμό στον οποίο η παραγωγή τους οδηγεί στην ανάπτυξη θυγατρικών βιομηχανιών...η παραγωγή ζάχαρης επίσης παρήγαγε θυγατρικές οικονομικές δραστηριοτήτες. Αυτές περιελάμβαναν τη σκλαβιά, τη δημιουργία αποθέματος στους παραγωγούς ζάχαρης, τη ναυτιλία, την επεξεργασία(ραφινάρισμα), την αποθήκευση, και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο.

... Το εμπόριο σκλάβων ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην επέκταση των βιομηχανιών ζάχαρης... Η αυξανόμενη ζήτηση και η παραγωγή της ζάχαρης δημιούργησαν την οικονομία των φυτειών στο νέο κόσμο και ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος αρμόδιες για την επέκταση του ατλαντικού εμπορίου σκλάβων τον δέκατο έκτο, δέκατο έβδομο και δέκατο όγδοο αιώνα. Από το 1701 έως το 1810 σχεδόν ένα εκατομμύριο σκλάβοι μεταφέρθηκαν στα νησιά Μπαρμπάντος και Τζαμάικα για να απασχοληθούν στις φυτείες ζάχαρης.

... [ Η ζάχαρη έγινε το κέντρο μιας βιομηχανίας, ένα σύμπλεγμα ζάχαρης που συνδύαζε τις φυτείες ζάχαρης, το εμπόριο σκλάβων, τη ναυτιλία μεγάλης απόστασης, το χονδρικό και λιανικό εμπόριο, και τη χρηματοδότηση επενδύσεων.

-- Richard Robbins, Παγκόσμια προβλήματα και ο πολιτισμός της κεφαλαιοκρατίας, (Allyn και μπέϊκον, 1999), Σ. 215-216

Τα παιδιά των σκλάβων χρησιμοποιήθηκαν επίσης στις φυτείες ζάχαρης.

Η ζάχαρη έπειτα μετατράπηκε σε ανάγκη

Όπως συνεχίζει να επισημαίνει ο Robbins, η κατανάλωση ζάχαρης αυξήθηκε προς το τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα στην Ευρώπη. Στην Αγγλία και την Ουαλία, από το 1663 έως το 1775 " η κατανάλωση εικοσαπλασιάστηκε " και "αυξήθηκε γρηγορότερα από το ψωμί, το κρέας, και τα γαλακτοκομικά προϊόντα στο δέκατο όγδοο αιώνα." (σ.216).

Γιατί συνέβη αυτό;

Συνοψίζοντας από τον Robbins (Σ. 216 - 217), υπήρξαν πολυάριθμοι λόγοι, που περιλαμβάνουν:

· Αυξανόμενη παραγωγή ζάχαρης που οδηγεί στη μείωση της τιμής. Ως εκ τούτου, ότι κάποτε περιοριζόταν στις ανώτερες τάξεις έγινε ευρύτερα προσιτό στις μέσες τάξεις επίσης. (Για κάποιο δίαστημα, οι τιμές ήταν ακόμα υψηλές οφειλόμενες στα δασμολόγια και την πολιτική επιρροή των ισχυρών ιδιοκτητών φυτειών κ.λπ....)

· Τα οφέλη της ζάχαρης διαλαλήθηκαν ευρέως από τις διάφορες αυθεντίες και προωθήθηκαν επιθετικά σε πολλές πτυχές της ζωής των ανθρώπων.

· Χρησιμοποιήθηκε ως γλυκαντική ουσία σε άλλες ουσίες όπως το τσάι, ο καφές και το κακάο.

· Η φήμη της ζάχαρης ως αγαθό πολυτέλειας ενέπνευσε τη μέση τάξη να την χρησιμοποιήσει για να μιμηθεί τους πλούσιους. Η ζάχαρη ήταν ένα σύμβολο γοήτρου! Δεδομένου ότι η τιμή της ζάχαρης μειώθηκε περαιτέρω, ακόμη και οι φτωχότερες τάξεις ήταν σε θέση να την καταναλώσουν για αυτόν και άλλους λόγους.

· Οι αυξανόμενες αγορές ζάχαρης και προϊόντων ζάχαρης από την κυβέρνηση οδήγησαν στην περαιτέρω χρήση επίσης. Η κατάλληψη της Τζαμάικας που κατεχόταν από τους Γάλλους οδήγησε στη κατάλληψη περισσότερων φυτειών ζάχαρης και στη δημιουργία σταθμών ρουμιού για το βρετανικό ναυτικό.

Κατά συνέπεια, "η παραγωγή ζάχαρης και η κατανάλωση της αυξήθηκαν, όπως επίσης το ποσό εδάφους που αφιερώθηκε στην παραγωγή της, ο αριθμός των μύλων και εγκαταστάσεων καθαρισμού ζάχαρης, των αποστακτηρίων που παρήγαν ρούμι, και των σκλάβων που χρησιμοποιήθηκαν σε ολόκληρη τη διαδικασία. Το σημαντικότερο, τα κέρδη που παράγονταν από το εμπόριο ζάχαρης αυξήθηκαν εντυπωσιακά." (p.217)

Όπως οι ιστορικοί McKendrick, Brewer και Plumb επισήμαναν επίσης, δεδομένου ότι ο καταναλωτισμός γενικά αυξανόταν, καινοτόμες ιδέες πώλησης χρησιμοποιούνταν. Αυτό περιέλαβε την πώληση ζάχαρη με χασούρα για να βοηθήσει να πουληθούν άλλα προϊόντα στα καταστήματα:

Ακόμη και ο ταπεινός καταστηματάρχης του δέκατου-όγδοου αιώνα μπορεί να αποδειχθεί ότι ήταν γνώστης των μεθόδων πωλήσεων που όλες τους πάρα πολύ συχνά αποδίδονται με βεβαιότητα στην ευστροφία του εμπορίου του εικοστού-αιώνα. Η έννοια του ηγέτη μέσω της χασούρας, παραδείγματος χάριν, καθιερώθηκε καλά μεταξύ των καταστηματαρχών του δέκατου- όγδοου αιώνα. Όπως έγραψε ο Campbell το 1747 [ αναφέροντας από τον Καταστηματάρχη του Λονδίνου, 1747, Σ. 188-9 ] "μια συνήθεια έχει επικρατήσει μεταξύ των παντοπωλών να πωλούν τις ζάχαρες στο πρωταρχικό κόστος, και [ αυτοί ] να μην κερδίζουν τίποτα από την πώληση". Οι απώλειες δεν ήταν ασήμαντες [ αλλά ] η πρόθεση (όπως είναι ακόμα σήμερα) ήταν να προσελκυστούν οι πελάτες μέσω αυτής της χασούρας και να προτρεφθούν έπειτα να αγοράσουν "άλλα προϊόντα" (με αυτόν τον τρόπο ωθώντας τον τζίρο των καταστηματαρχών) στα οποία θα έπρεπε "να καταβάλουν τις σε υπερβολικές τιμές" (με αυτόν τον τρόπο επίσης ωθώντας τον τζίρο των καταστηματαρχών).

-- McKendrick, Brewer και Plumb, Η γέννηση μιας καταναλωτικής κοινωνίας, (Hutchinson, 1983), Σ. 93-94

Όπως συνεχίζει επίσης ο Robbins (p.218) οι περαιτέρω αλλαγές από τη βρετανική κυβέρνηση επέτρεψαν περισσότερη μαζική κατανάλωση ζάχαρης:

· Η αφαίρεση των δασμολογίων στις εισαγωγές ξένης ζάχαρης επέτρεψε περισσότερο ανταγωνισμό και χαμήλωμα των τιμών έτσι ώστε η ζάχαρη να μπορεί να γίνει οικονομικά προσιτή σε σχεδόν όλα τα επίπεδα της βρετανικής κοινωνίας.

· Η κατάργηση της σκλαβιάς στις αρχές του 1830 αφού είχε καταργηθεί το ίδιο το εμπόριο σκλάβων το 1807, οδήγησε στην ανάγκη για τις τεχνολογικές βελτιώσεις που χαμήλωσαν περαιτέρω την τιμή.